به نام خداوند جان و خرد

 

مقدمه

دیابت شیرین با غلظت گلوکز بالای خون مشخص می‌شود که ناشی از نقص در ترشح یا عمل انسولین و یا هر دو است. انسولین هورمونی است که توسط سلول‌های بتا پانکراس ترشح شده و برای استفاده ذخایر سوخت های بدن (کربوهیدرات/چربی و پروتئین) ضروری است. مبتلایان به دیابت انسولین کافی دریافت نکرده، لذا هیپرگلیسمی (افزایش گلوکز) رخ می‌دهد. گاهی افراد در یک طبقه قرار نمی‌گیرند و فهم پاتوژنز بیماری (علت) و درمان موثر آن نسبت به طبقه‌بندی بیماری اهمیت بیشتری دارد.

‍ دیابت نوع 1 (دیابت وابسته به انسولین)

عامل به وجود آورنده

نقص اصلی در افراد مبتلا به دیابت نوع یک تخریب سلول های بتا پانکراس است که به کمبود کامل انسولین و هیپرگلیسمی منجر می شود.

تخریب سلول های بتا در نوزادان و کودکان سریع و در بزرگسالان آهسته تر است. این نوع دیابت حدود 5 تا 10 درصد از موارد تشخیص دیابت را به خود اختصاص می دهد.

افراد مبتلا به دیابت نوع 1 برای پیشگیری از کتواسیدوز (بالارفتن اسیدیته خون) و مرگ به انسولین اگزوژن (خارجی) وابسته اند.

اگرچه این بیماری در هر سنی ممکن است رخ بدهد؛ اما بیشتر موارد زیر 30 سال بوده و پیک آن برای پسران حدود 12تا14 سالگی و برای دختران حدود 10 تا 12 سالگی است.

شیوع سالانه این بیماری در کودکان و نوجوانان 3 تا 4 درصد در حال افزایش است و در کودکان زیر 5 سال از این حد بیشتر است.

 

‍ ‍ علائم

 

-پلی اوری (تکرار ادرار)

-پلی دیپسی (تشنگی زیاد)

-هیپرگلیسمی (افزایش گلوکز)

-کاهش وزن

-اختلال الکترولیتی

 

عوارض

-کتواسیدوز

-عوارض ماکرواسکولار

-عوارض میکرو واسکولار

-بیماری های قلبی عروقی

-بیماری عروق محیطی

-بیماری عروق مغزی

-رتینوپاتی

-نفروپاتی

 

‍ دیابت نوع دو

دیابت نوع دو حدود 90 تا 95% موارد از دیابت را در بر می گیرد و مدت ها پیش از تشخیص وجود داشته است.اغلب بعد از 45 سالگی رخ می‌دهد وبطور گسترده ای مسئول افزایش شیوع دیابت می‌باشد.

عامل بوجود آورنده

در این موارد انسولین ترشح می شود و حتی به مقدار بیشتر وجود دارد، اما گیرنده های انسولین کاهش یافته اند و نمی توانند انسولین را دریافت کنند که می تواند به علت فاکتورهای محیطی و ژنتیکی مانند: سابقه فامیلی، سن بالا، چاقی شکمی، عدم فعالیت جسمی، سابقه دیابت بارداری، نژاد و قومیت باشد. انباشتگی چربی و چاقی در دراز مدت عوامل خطر قوی در دیابت نوع دو است و حتی کوچکترین کاهش وزن در افراد پیش دیابت با تغییر سطوح قند خون به حدود طبیعی ارتباط دارد. با این وجود دیابت نوع دو در افرادی که چاق نیستند نیز دیده می شود و در بسیاری از افراد چاق هرگز بروز نمی‌کند.

‍ ‍ علائم

-افزایش قند خون

-خستگی

-تشنگی زیاد

-تکرر ادرار

 

عوارض

-الگوهای غیرطبیعی ترشح و فعالیت انسولین

-کاهش جذب سلولی گلوکز و افزایش قندخون پس از غذا

-افزایش آزادسازی گلوکز از کبد(گلوکونیوژنز) در نتیجه افزایش قندخون ناشتا

-چاقی مرکزی

-پرفشاری خون

-اختلالات چربی خون

 

‍ دیابت بارداری

• دیابت شیرین بارداری در حدود 7% از زنان باردار (1تا14 % بر اساس جمعیت مورد مطالعه) را شامل می شود که معادل بیش از 200 هزارمورد در سال است. پس از زایمان قند خون حدود 90% از تمامی زنان مبتلا به دیابت بارداری به حالت طبیعی باز می گردد، اما این افراد در معرض خطر بالای بروز دیابت بارداری زودرس در بارداری های بعدی قرار دارند. بلافاصله پس از بارداری در 5 تا10% از زنان مبتلا به دیابت بارداری دیابت نوع دو تشخیص داده می شود. زنانی که دیابت بارداری داشته اند 60-40% احتمال بروز دیابت در طی 10-5 سال آینده را خواهند داشت.

• اصلاح شیوه زندگی با هدف کاهش یا پیشگیری از اضافه وزن و افزایش فعالیت جسمی پس از بارداری ممکن است خطر دیابت در اینده را کاهش دهد.

‍ • در گذشته دیابت بارداری به صورت هر میزان از عدم تحمل گلوکز که در بارداری شروع شده باشد یا برای نخستین بار در بارداری تشخیص داده شده باشد تعریف میشد.با این وجود شمار زنان باردار با دیابت تشخیص داده نشده رو به افزایش است.بنابراین در حال حاضر توصیه میشود که زنان در معرض خطربالایی که دیابت در اولین معاینه مراقبت بارداری در ان ها تشخیص داده میشود حالتی از دیابت واضح و نه دیابت بارداری در نظر گرفته شود.

• بیشتر موارد دیابت بارداری در طول سه ماه دوم یا سوم بارداری تشخیص داده خواهد شد، زیرا افزایش سطوح هورمون های ضد انسولین و حالت طبیعی مقاومت به انسولین در این دوره رخ میدهد.

‍ پره دیابت

افرادی که هموستاز گلوکز آنها مختل شده است در این گروه قرار دارند که نشان دهنده خطر پیشرفت دیابت و بیماری های قلبی در آنهاست. این افراد دارای اختلال گلوکز ناشتا و اختلال تحمل گلوکز یا هموگلوبین A1C حدود 7/5 تا 4/6 %هستند. در این افراد باید کاهش وزن و افزایش فعالیت مدنظر قرار گیرد.

 

سایر انواع دیابت

این گروه شامل دیابت مرتبط با سندروم های خاص ژنتیکی(نظیر دیابت دوران بلوغ در نوجوانان) بیماری های پانکراس برون زا(نظیر سیستیک فیبروز) یا داروها و مواد شیمیایی القا کننده(برای مثال در درمان سندروم نقص ایمنی حاد یا پس از پیوند عضو) جراحی عفونت و سایر بیماری هاست. این گروه از انواع دیابت ممکن است 5-1% از کل موارد دیابت تشخیص داده شده را شامل شوند.

‍ تشخیص دیابت

 

پزشکان با استفاده از آزمایشات زیر بیماری دیابت را تشخیص می‌دهند:

آزمایش قند خون ناشتا

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی

آزمایش تصادفی

آزمایش تصادفی قند خون

 

 

برای آزمایش قند، نمونه خون به‌ صورت تصادفی (در هر ساعتی از شبانه‌روز) گرفته می‌شود. این نوع آزمایش نیاز به برنامه‌ریزی خاصی ندارد و معمولاً برای تشخیص دیابت نوع 1 بیشتر استفاده می‌شود.

آزمایش قند خون ناشتا

آزمایش قند خون ناشتا، حداقل هشت ساعت پس از خوردن آخرین وعده غذایی گرفته می‌شود، بنابراین معمولاً این نوع آزمایش خون صبح‌ها انجام می‌شود. قند خون ناشتا بیشتر از 5?5 میلی مول بر لیتر، افراد را در معرض خطر ابتلا به دیابت نوع 2 قرار می‌دهد، به خصوص اگر فردی سایر فاکتورهای خطر را نیز داشته باشد.

 

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی (OGTT)

آزمایش تحمل گلوکز خوراکی شامل گرفتن یک نمونه قند خون ناشتا است که پس از آن ‌یک نوشیدنی بسیار شیرین (حدود 75 گرم گلوکز) به فرد داده می‌شود. پس از خوردن این نوشیدنی شیرین، فرد 2 ساعت منتظر می‌ماند تا دوباره نمونه خون او برای آزمایش قند خون گرفته شود.

‍ اصول و اهداف تغذیه‌درمانی در افراد مبتلا به دیابت

• کوتاه مدت شامل درمان فوری به منظور تخفیف علائمی نظیر پرنوشی، پر ادراری، یا عفونت حاد است.

• میان مدت برای بازگرداندن بیمار به حالت فیزیولوژیک و زندگی اجتماعی طبیعی تا حد امکان

• طولانی مدت برای پیشگیری یا به تعویق انداختن پیشرفت عوارض دیابت

رژیم غذایی برای یک فرد دیابتی باید بر اساس کنترل وزن، سن ، تغذیه سالم، خود کنترلی گلوکز خون توسط بیمار، شدت نارسایی های متابولیکی، سطح فعالیت فیزیکی، فاکتورهای اجتماعی، اقتصادی، تحصیلی و … وجود هر گونه مسائل دیگر از جمله هیپرلیپیدمی، افزایش فشار خون و یا بیماری‌های کلیوی تنظیم می‌شود.

• بنابراین بایستی توسط متخصصین تغذیه تنظیم گردد.

‍ • غذا را در فواصل منظم و در ساعات مشخص میل نمایید.

• از حذف وعده های غذایی جدا خودداری کنید.

• در زمان کاهش قند خون که با علائم تشنج، عرق سرد، لرزش، تاری دید، ضعف و بی حالی و تپش قلب همراه است، از شربت قند یا نصف لیوان آب پرتغال استفاده نمایید.

• از مصرف قند های ساده مثل قند، شکر، شکلات، نوشابه های صنعتی، بستنی، دسرهای شیرین، ژله، کمپوت، عسل، مربا، شیرینی ها ، کیک ها و آب نبات خودداری کنید .

• خرما، توت، کشمش، میوه های شیرین نیز باید مطابق با مقدار تجویز شده از سوی رژیم شناس یا متخصص تغذیه مصرف شود.

• از نان های سنتی و سبوس دار به جای نان های سفید استفاده نمایید.

• روزانه میوه و سبزی تازه به مقدار کافی استفاده شود. بهتر است سبزی ها به صورت تازه و کمتر سرخ شده میل شوند .

‍ • به هنگام طبخ غذاها از روغن مایع استفاده شود.

 

 

• از مصرف غذاهای پرچرب، سرخ شده، امعا و احشا، غذاهای آماده و کنسرو شده در حد امکان خودداری شود.

• کره، مارگارین، پنیر خامه ای، سس مایونز، خامه، سوسیس، کالباس، ژامبون، کوکتل و پیتزا از رژیم غذایی حذف شود.

• از مصرف نمک اضافی در خوراک ها و استفاده از نمکدان سر سفره پرهیز کنید.

• در طول هفته حداقل دوبار از حبوبات پخته استفاده نمایید.

• از صرف تنقلات و هر گونه ماده ی غذایی به هنگام تماشای تلویزیون پرهیز کنید.

• از مصرف آبمیوه های آماده و نوشابه های گازدار بپرهیزید.

• مصرف میوه های شیرین مانند انگور، خربزه، گیلاس و …. را محدود کنید.

‍ • سالاد با آبلیمو (آبغوره، سرکه، آب نارنچ ) و سبزی خوردن همراه با وعده های غذایی استفاده نمایید.

• مصرف پروتئین باید کافی باشد تا از بروز ناراحتیهای عصبی جلوگیری کند مثل گوشت مرغ، خصوصاٌ ماهی؛ گوساله.

• استفاده ازغذاهای متنوع

 

 

• در هر وعده غذایی حداقل از هر 3 گروه غذایی مختلف استفاده نمایید.

• در روز 3 وعده اصلی و 3 میان وعده داشته باشید.

• غذا خوردن منظم در تنظیم میزان قند خون اثر زیادی دارد، حبوبات، سویا، شیرکم چرب و فرآورده های آن خصوصا ماست کم چربی.

• روغن مصرفی ترجیحا زیتون و کنجد باشد

• مصرف هفتگی تخم مرغ را محدود کنید (حداکثر هفته ای 3 بار)

• روزانه 8 – 6 لیوان مایعات بدون شیرینی بخورید.

• سعی کنید وزن مطلوب خود را حفظ نمایید.

• مغزهای گردو، بادام و… در گروه چربی ها قرار می گیرند و هر واحد آنها برابر 2 قاشق غذا خوری است.

---